Πατμιάς Σχολή

Το 1713, με την πνευματική ανάπτυξη και άνθιση των γραμμάτων από τους ελληνορθόδοξους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, επήλθε η σύσταση της Πατμιάδος Σχολής με ιδρυτή τον Πάτμιο Μακάριο Καλογερά, ο οποίος σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Ο Μακάριος, στο έργο του αυτό, βρήκε υποστηρικτές σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής, όπως τις οικογένειες των Μαυροκορδάτων και των Υψηλάντηδων. Στην Πάτμο εγκαταστάθηκε στο Ιερό Κάθισμα της Ιερής Αποκαλύψεως, όπου και ξεκίνησε το έργο της διδασκαλίας του, ενώ η φήμη του και η απήχηση του λόγου του διαδόθηκαν με γρήγορους ρυθμούς και σε σύντομο χρονικό διάστημα προέκυψε η ανάγκη για επέκταση της Σχολής καθότι όλο και περισσότεροι μαθητές συνέρρεαν στην Πάτμο. Από το 1729 οι παραδόσεις των μαθημάτων συνεχίστηκαν σε κτίριο που έκτισε ο Κωνσταντινοπολίτης ευγενής Μανωλάκης Υψηλάντης, ιδιαίτερο κτίριο δίπλα στην Αποκάλυψη («Παλαιά Πατμιάδα»).

Αρχικά ο Μακάριος δίδασκε μόνος του, ενώ στη συνέχεια συνέβαλαν στο έργο του ως υποδιδάσκαλοι οι ιερομόναχοι Κοσμάς και Γεράσιμος Βυζάντιος, στις προσπάθειες των οποίων οφείλεται και η σύσταση του πυρήνα της βιβλιοθήκης της Σχολής το 1740. Διδακτικό αντικείμενο του Μακαρίου αποτελούσαν οι ερμηνείες Ελλήνων συγγραφέων και εκκλησιαστικών πατέρων, τα γραμματικά μαθήματα, η φιλοσοφία, η ρητορική, η εκκλησιαστική μουσική και τα λατινικά. Ο Μακάριος συνέχισε τη διδασκαλία του έως το θάνατό του το 1737, όπου τον διαδέχθηκαν ο Γεράσιμος Βυζάντιος και ο Βασίλειος Προικονήσιος στη σχολαρχεία. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ένας από τους πιο επιτυχημένους Σχολάρχες ήταν ο Πάτμιος Δανιήλ Κεραμεύς, υπό την εποπτεία του οποίου η σχολή έφτασε στο απόγειο της δόξας της, με τους μαθητές να ξεπερνούν τους 100 και τη βιβλιοθήκη να επεκτείνεται με την προσθήκη εκδόσεων που τυπωνόντουσαν στις ελληνικές εκδοτικές επιχειρήσεις της Βενετίας.

Στη σχολή δίδαξαν φωτισμένοι διδάσκαλοι όπως ο Παΐσιος Καραπατάς, ο Νεόφυτος Βυζάντιος, ο Ιωάννης Σακελλίων, ο Ιερόθεος Φλωρίδης, ο Αλέξανδρος Δηλανάς και ο Μιχαήλ Μαλανδράκης, ενώ στους απόφοιτους της σχολής συγκαταλέγονται μεγάλοι διδάσκαλοι του Γένους όπως ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος Παγκώστας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, ο ιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Δημήτριος Θέμελης.

Η παρακμή ήρθε την περίοδο πριν αλλά και κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, καθώς υπήρξε διακοπή των εσόδων. Το 1831, όμως, ανακαινίστηκε και κατάφερε σταδιακά να ανακάμψει. Το διάστημα της ιταλοκρατίας (1912-1947) διακόπηκε η λειτουργία της. Το 1947 επανιδρύθηκε ως ιερατική σχολή και από το 1948 λειτουργεί μέχρι και σήμερα ως εκκλησιαστικό σχολείο. Σήμερα, μικρά μόνο καί ερειπωμένα τμήματα σώζονται από τήν πρώτη εκείνη Σχολή, τήν Παλαιά Πατμιάδα, ενώ τα μαθήματα διδάσκονται πλεόν στη «Νέα Πατμιάδα, κτίριο που βρίσκεται λίγο πιο πάνω από το Κάθισμα.